ارزیابی چند عصاره‏ گیر برای استخراج پتاسیم قابل استفاده گیاه گندم در برخی خاک ‏های انتخابی استان کهگیلویه و بویراحمد

پتاسیم نقش مهمی در ویژگی های کمی و کیفی محصولات کشاورزی دارد. بخش عمده پتاسیم موجود در خاک به صورت غیرتبادلی و ساختمانی است که به سادگی توسط گیاه قابل جذب نمی‏باشد. میزان عرضه پتاسیم غیرتبادلی به عواملی چون نوع و مقدار کانی های خاک، میزان جذب توسط گیاه و خصوصیاتی چون بافت خاک بستگی دارد. گندم یک محصول استراتژیک در سطح دنیا است. اطلاعات محدودی در کشور در ارتباط با عصاره-گیرهای مناسبی که پتاسیم خاک را مشابه با پتاسیم جذب شده در گیاه گندم خارج نمایند موجود است. مطالعات اندکی در مورد سینتیک رهاسازی پتاسیم غیرتبادلی در خاک های آهکی جنوب ایران و همچنین معرفی عصاره-گیر مناسب برای استخراج پتاسیم قابل استفاده در گیاه گندم در این خاک ها صورت‏ گرفته‏است. 14 نمونه خاک با تنوع کافی از مناطق مختلف استان جمع آوری شد. شکل های مختلف پتاسیم شامل محلول، تبادلی، غیرتبادلی، ساختمان و کل در آنها اندازه گیری شد. در شرایط گلخانه ای گندم رقم الوند در 14 خاک در 3 تکرار کشت و پس از 8 هفته برداشت شدند. میزان پتاسیم در برگ گیاه اندازه گیری شد. با استفاده از 11 عصاره‏گیر شامل استات آمونیوم 1 مولار، اسید سولفوریک 025/0 مولار، کلرید باریم 1/0 مولار، کلرید سدیم 1 و 2 مولار، بی‏کربنات آمونیوم- dtpa ، مورگان-ولف، استات سدیم 1 مولار ، استات منیزیم 1 مولار، اسیدکلریدریک 2 مولار، کلسیم کلرید 01/0 مولار، پتاسیم استخراج شد و همبستگی آنها با پتاسیم جذب شده توسط گیاه گندم تعیین شد. همچنین سینتیک رهاسازی پتاسیم غیرتبادلی در 656 ساعت تجمعی با روش عصاره‏گیر دنباله‏ای توسط کلریدکلسیم 01/0 مولار انجام پذیرفت. مطالعات کانی‏شناسی رس نشان داد که اسمکتیت، ایلیت، کلریت و پالیگورسکیت به ترتیب کانی‏های غالب خاک های منطقه بودند. خاک‏ها در سه راسته‏ی انتی‏سول، اینسپتی‏سول و آلفی‏سول رده بندی شدند. میزان پتاسیم محلول، تبادلی، غیرتبادلی، ساختمانی و کل در خاک‏ها به ترتیب در دامنه (4/8-6/1) ، (9/425 - 3/272) ، (3/1839-2/616) ، (4/4620 - 6/1337) و (7/6459- 2000) میلی‏گرم بر کیلوگرم بود. بیشترین میزان پتاسیم عصاره‏گیرشده توسط استات آمونیوم 1نرمال، به میزان 7/335 میلی‏گرم برکیلوگرم و کمترین مقدار آن توسط اسیدکلریدریک 2 مولار به میزان 2/16 میلی‏گرم بر کیلوگرم بود. در بین عصاره‏گیرها، عصاره‏گیرهای استات آمونیوم 1 مولار، استات سدیم 1 مولار و کلریدباریم 1 مولار به ترتیب با ضرایب همبستگی 69/0 ، 65/0 و 65/0 بیشترین همبستگی با جذب پتاسیم گیاه را نشان داد‎اند. مطالعات سرعت رهاسازی پتاسیم غیرتبادلی نشان داد که میانگین رهاسازی پتاسیم تجمعی از 1/38 میلی‏گرم بر کیلوگرم درخاک 32 در منطقه تنگ سرخ (typichaploxerepts) تا 320 میلی‏گرم بر کیلوگرم در خاک 11 در منطقه دشت روم (calcic haploxeralfs) متغیر بوده است. نتایج همچنین نشان دادند که میزان آزاد سازی، همبستگی معنی داری با ویژگی هایی چون مقداررس، پتاسیم غیرتبادلی، ظرفیت تبادل ‏کاتیونی و همچنین مقدار کانی‏های ایلیت وکلریت داشته‏است. داده های حاصل از مطالعات سینتیکی با مدل های سینتیکی مختلف برازش داده شد. نتایج نشان داد که معادلات تابع توان، مرتبه اول و الوویچ به ترتیب به دلیل بالاتر بودن مقدار ضریب همبستگی و پایین‏تر بودن خطای استاندارد، توانستند آزاد شدن پتاسیم را از خاک‏های مورد مطالعه به نحو قابل قبول تری توصیف کنند. در نتیجه آزادسازی پتاسیم غیرتبادلی در خاک های منطقه به طور عمده توسط فرآیند پخشیدگی کنترل می شود.